Irira Kachampero
Koramani
ochookatake aparo tyao, otsobironakitaka kempeji otsaapijaki oniroja,
otsipatakari obisarite ikantajitika Kachampero. Irikatika iroakerageti
yatsipereaka, te anejeroji iraapanite aisati iriinanite, ishekajataka kajebi
irosati yantaribaetanake. Aisati ikajebiatakenero ityaone, maasano ishekajiaka,
yatsipereajiaka.
Oraniki
kempeji ari ichookatake irira majirontankitsika anaantamajatankitsika, aisati
ochookatake aparo irorijanite kameetsabaeke, iroakerasano ebankarotapoake
tekeratatitaraja onejeji kenkebari. Okatika ikantajitiro oraniki
ichookajiakegeti “irorijanite majirontamajatatsika” inejaitirogeti aniibaetake itsobironakiteki
oraapnite.
Arikeja
iriaatimpa Kachampero ineakameetsatakaro irishinto anaantamajatankitsika,
kotankitsi tekatsi inkantempani inkempejitemparogeti, teenikatari
inchookatakotimateji kapichaji, irigenti tsonkashitekijakori irootakekeja aato
yagabejanta yaashintotiri Majirontamajatankitsika. Mana intati yamenakero
ineakametsatakaro tiijai, ikenkejake osheki kero inkotakempani
irinijanatakerogeti iroaatimpa, kotankitsi tee iragabejempaji.
Aaka
aparo sabinkagiteri, kachampero ijataji aisati irabiite kajebi, ijabetanaka
ontaniki kenabokirontsiki ineapoakero omponaakotaka tontari kajebi. Iriaatimpa
ishinebaetanaka inintake iraanakero irishekatakaapojemparo ityaone. Okatika
ogiabajiri tsobironakiki taseagetanake. Iroompa imaika ijebiraabetaro
Kachampero ora kajebi arikea okenanake iroaatimpa okirajatanake pakarara
oriraja. Arikea itinaanaka irigentimpa isaabijasati pokiriritsari. Irikatika
ikakintetanake ibetsatanakari kachampero ikantiri:
-
¿Ari taa opaji
pikoageti? Narogenti pikatsitokake.
Iriaatimpa
kachampero ikantsitanakari:
-
Naatimpa
irogenti nokoageti kajebi otigarankakena notyaone okantankena ashiniji nonkoagetake
kajebi noshekajiakempaka.
Arikea
ikantsitanakari iriaatimpa:
-
Mintsa
naanakempi isaabija, nojokakempiri asatekachapakirentsi, ashi
pinkaemantakempaka pisheka atoniji patsipetaja.
Arikeakea
irira kachampero te inkomitanakemparo yogiatanakeri. Irira isaabijasati
pokiririitsari yasatsebakanakari ikenakaanakeri ikijaatakaanakeri isaabija.
Tekerageti irareetempaji ikamantanakeri ikantiri:
-
Koajikanija
ompokapoakegeti aparo Tyao amakotapojerigeti asatekachapakirentsi,
onkampojempigeti pinkogijejaa aaparo irigentijaa paake koramanitankitsika.
Irirari kaboreatankitsika aisati iroakeratankitsika paabetanajempari
pinkonteatakaabetanajempari aato ikajemi shekatsi.
Irosati
imaika yoajianake yobonkeijapoaka isaabija, ineajiapoakeri maasano
chookajiankitsika, ari ichookajiake oraniki maaroni isaabijasati kempegetaka
Kakinte, keegetakarika keatsi, pesori, aisati isaabijasato. Irirakea Pamakabiri
irigenti itsitikanare keatsi, irirapaekeja mamori, kobiri aisati itsipapaje
irigenti irorijanitepaje. Irira iitsoki jetaripae, kintero kempiti aisati
itsipapae irigenti irine. Iriaatimpa, keatsi, ichookatake ontaniki
itsitomonkaka, takibotanatsi ibetsiki igishire. Iroompa osamanibetanaka
okenapoake aparo Tyao tsorinkanaji amakotapojakeri yasatechapakijitaka
okantapojiri cachampero:
-
Pinkogije
apaaro irikatika yasatekachapakijitaka ashi pinkajemantempaka pisheka.
Iroompa
iriaatimpa yaitsitari koramanimentakitankitsika, arikea iroaatimpa Tyao
okantabetabajari iraanakeri kaborejamentakitankitsika aisati
iroakeratankitsika, iriaatimpakeja itsataanakeri koramanimentakiri. Iroompa
koajikani aakeri otsatakaakeri Kachampero. Aakero obetsiketakero
shimerankripaje aisati chobiintyoriki paje, otasonkitari yasatekachapakijitaka
okemakero shekatsi. Arikea okoraketapojake shekatsi okantabaetapoake taaka
opaji okaemagetakeka. Ari ishekaijaka maaroni chookajiankitsika oraniki.
Iroompa
yagashekaanajageti, irira Kachampero aisati isaabijasati pokiririitsari
yoajianaji ikoantejatanaji. Irirakea irintantika yoanaji itsobironkiteki
yookanajiri pokiririitsari kabintsaakerika. Imaikakea irira kachampero
ikontejabetanaja kenkebaribaetanaji.
Ibonketapoja
itsobironakiteki, ineapoajiro ityaone tasagetanake irootanake agero otase,
ikantajipoakeri maaroni chookajiankitsika oraniki inkibajiakero shimerankaripae
aisati chobintyorikipae ashi ojokijitantagetapojempaka shekatsi. Ari
ikeejianaka maaroni imonkarajiakero ikantajiakerika. Yagajiakerogeti imaika
ikontekontejitanaji sotsiki irigentikea kijanankitsi kachampero, arikea
iriaatimpa ikajemakero shekatsi. Iroompa yagatakerogeti ikajemajiakeri maaroni
ari ishekajiaka maaroni painitija aanakeri itase. Yagajianajageti ikibajianaji
irosati yoyoajitanaji apaniropae itsobirokitepaeki. Irosati yogipiapinitaji
ikeetakaajaro kantani ishekajigageti.
Aaka
aparo sabinkagiteri irira kachampero inintamajatanakero irishinto
majirontamajatsika, irosati ikajemitsitaro ¡shoo! Onkoraketake irishinto
majirontamajatatsika. Arikea okotaka ojokabaetapoaka okantapoake tirok. Irosati
ikantakeroimaika ininkero aisati iroatimpa okantakeri kameetsatake onintake
omankigatakempari. Iroosatikea imaika yoashiijanakeri oraapanite ashi
iramanakeri irorijanite. Iriaatimpa ikantakeri iitsija, aisati oniinanite
okantakeri kameetsatake pimankigatakemparo. Irosati iriaatimpa yaanakero
itsobironakiteki.
Okeebaetanaka
imaika iroaatimpa imankigare ashi ontsatakeriniji arimaja inintamajatakero
onebitakeri yasatekachapakiro, iriaatimpa itsanejabetanakari koajikani
asereakerigeti irosati yojokakenero. Iroompa osabinkagitejabetanaka iriaatimpa
ijatamanake ikatsiketamanake inigankitejireki. Arikea iroaatimpa ojatake ojaaki
okibakero kitsaarentsipaje, okibakeneri omankigare. Osamanijenkabetanaka
okemiro yoonkiso jhiin agatapojake okibatsaratakageti. Irigeti kimaareri,
imaika iriaatimpa aisati chookabaeke irasatekachapakiro, arikea ikantakero
ojokeri koramanimentakiri iriatimpakea irojokajenero kaboreamentakiri.
Irooatimpa otsanejabetanakari, koajikani yagabejakerogeti irososati
ojokakeneri. Arikea iriaatimpa kimaareri ishijaatakopanajanta yoanaji
itsobironakiteki.
Irira
kimaareri, ibonketapojakageti itsobironakiteki ikejamapojakero ¡shoo! Ompokake
irorijaite majirontamajatatsika. Arike tee osenkaanakeji ojokabaetapojaka
itsobironakiteki. Arikea iriatimpa omankigare, Kachampero, ikemabakerogeti
Yoonkiso ikoraketaji itsobironakite. Ibonkebetapojaka yamenabetapojaro
imankigare tee onchookateji, irogenti oroagetapanajanti kitsaarentsipae.
Iriatimpa itsatake yaakero kimaareri. Imaika ikenkejanake kero inkotajempani
iraajerogeti.
Iroompa
iriatimpa majirontamajatatsika ikemakotakero peaka irirojinite irosati
ikaemakaantakeri iritineri Kachampero. Irikatika yoanake otaniti igokineki ashi
irineakeri iribetsinantakeri. Yareetapoaka itsobiroakiteki
majirontamaajatatsika, ineapoakeri katsimatake. Taampina ikoakotabakeri irorijanite.
Iriaatimpa ikantiri chooka itsobironakite. Irosati imaikairiatimpa
majirontamajatsika ikantabaeri irineakajeri irorijanite aapojakempageti mabati
sabinkagiteri, atogeti irosatikea iriatimpa irimetojakaantakeri. Irosati
kachampero yoanaji itsobironakiteki, ikenkejake osheki aisati
ishimampoankakotakaro imankigare. Irosati imaika yoashitanakeri iraniri
kirikirini.
Yareebaetapoaka
itsobironakiteki iraniri ikantapoakeri ashi irampianakeri ashi irajaateri
irasatekachapkiro yaitsitakeri kimaareri, ashi inkamentajemparoka imankigare,
atogetitari irimetojakeri irikonkiri. Irosati imaika yoajianake mabite ikantaijanaka,
yamaajianakero oniroja. Yareebaetaka itsobironakiteki kimaareri peajiaka
kirikirini aisati shiishi.
Ari
iroatimpa irishinto majirontamajatsika, onejiri ikenajiapoake kirikirini aisati
shiishi. Tee ontsatabakeriji irio omankigare. Osamanienkatapoake ikoraketapoji
kimaareri, irosati yaanajiro irorijanite
majirontamajatstika ikaatakaapanajantiro. Koajikari ipijaageti ineapojajiri
biratsipae ogantaga ichookatake itsobironakite, yasaraanatapojari. Irosati
yoajianaji imaajianaji. Iroompa niakiite isapokanake kirikirini ashi irajajeri
asatekachapakirontsi. Ineapoakeri kimaareri maasanotake kantake ¡sâa sâa!
Iroonisano yaapoakeri igoretakeri yasatekirijitsitari asatekachapakirontsi.
Yaajirigeti isapokapanajanti yagiitanaji isaabiji.
Irosati
imaika yananinkajiaji yaamaatajiro oniroja, iriketi amonkotajiri kirikirini.
Imonteajianajaro oniroja, imatsitanajaro katonko aisati otsipa. Osariapoaji kempejitapoaji
itsobironakite aparo irimonteanaje irosati areetaja. Imaika kirikirini
yojokitanari shiishi iramonkotanajeri asatekachapakirontsi. Arikea ikotanaka
iriatimpa yamonkotanajiri, yamaatakaitanakari tsiririri. Aabetapoja
iroobetanaka iragateme, imagotapoji shiishi yapakiitsitari
asatekachapakirontsi. Yagabetapoja yamenabetari kaaragiteni, ikantsitari
kirikirini yojokaatakeri asatekachapakirentsi.
Irosati
imaika ishianaka shiishi kakintetanaji, yaakiti tsagaarontsi. Intsagaajijeri
niabakerika. Yaabetakita imaika apanibani irankichatakeka intsagaatakeka
empate. Yaitari shiishi itoitsokitsitari, itsagaatsitaro yaapanajanti kachapa,
ikasenoreajabetari tee anejeri. Imatsitari aisati itoitsokitsitari ikaimanake
shii ¡ayaa! Katsiitsikini jemiriri. Itsagaatsitaro yaapanajanti aisati kachapa
ikasenorejitari, inejiri chooka asatekachapakirontsi. Irosati ishinebaejianaja,
yoajinaji itsobironakiteki.
Iroompa
te osenkaanaje, omanchareanaji, irirakea kachampero ibetsikanaka ashi
iramenakiteri irikonkiri aapoakatari mabati sabinkagiteri. Yagatanakageti
ikaemanakero imankigari, osamanibetanaka inejiro imankigare okatiapoaka. Irosati
yoajianake irikonkiriki, majirontamaatatsikaki, yonegaajiri irorijanite.
Imaika
iriaatimpa kimaareri ikotsibetari irasatekachapakiro kaaragiteni.
Ipantejigebetakaro inigankitejiri tee irineajeri. Ipiashibetapojaro imankigare
kaaragiteni, irogenti ojokagetanaji kitsaarentsipae oro oroaataka sotsiki,
iroaampani obatsa kaaragiteni, itsatake yaajiro omankigare.
Iroompa
iriaatimpa majirontamaatatsika yaabajiro irishinto aisati iritineri ashi
iramitakotakeri, iraakeneri kaajoepae, sogaroki aisati otsipapae
irogaenokagetakero tenaripae. Irira kachampero iteronkanakeri imonkaratanakero
ikankerika, irosati imaika irira majirontatsika ikantakero imankigare
irimetojakero irorijanite irampaiteroreakaantakemparo iritineri. Iroakea
irorijanite anaantamajatsika otsatabakero irimetojakero, okantakeri omankigare
kachampero. Iroompa koajikani otsitenibetanaka irosati oshiajianaka,
oakotapanajanti oshimore ashi betsatabakemparineka oraapanite. Iroaatimpampani
shianaja otemntanajari omankigare. Iroompa iriatimpa oraapanite ikajemitaro,
iroaatimpa oshimore ankabajiri. Iroompa oniankiitebetapojaka tee ankajeji
imaika itireashitsitaro omarane oniropi kenashibirori oapoakero ¡tyakiki!
Ishiabetaka oraapanite yamenabetaro kaaragiteni irogeti banteja itsinakake.
Okitagitebetanaka
ikoakero, yarakotanake yarakomentoki tsonkiri, irootimpa irorijanite onebakeri
opeanaka ochotentega arikea iriatimpa kachampero ipeanaka shiampaiki.
Iriaatimpa majirontajatsika ikoagebetakaro tee iraajeroji irorijanite.

El Kachampero
Antiguamente
vivía una abuela, tenía una casa cerca de la orilla de un río muy ancho, con su
nieto Kachampero[1].
Este al inicio sufría, no tenía padre ni
madre, comía Kajebi[2]
hasta cuando se convirtió adolescente. También conseguía para su abuela,
juntos comían, sufrieron.
Ahí cerca vivía un rey, y tenía una hija muy
simpática, recién adolescente todavía no conocía un hombre. Aquella era
conocida en aquel lugar como “hija del
rey” cuando la veían andar alrededor de la casa de su padre.
Así
que Kachampero se enamoró de la hija del rey, sin embargo no sabía cómo
acercarse a ella, porque no tenía nada, es un pobre por eso no puede casarse
con la hija del rey. Solo no más veía desde lejos enamorándose, pensaba en la
manera cómo conversar con ella, pero no podía.
Un
día, Kachampero se fue otra vez a recolectar Kajebi, estando en medio camino se
topó con un tronco donde estaba repleto de Kajebi grueso. Él se alegró quiso
llevarlo para comer juntos con su abuelita. Esta estaba esperándole en casa muy
hambrienta. Y así comenzaba a sacarlo Kachampero
el Kajebi sin embargo esta se sangró, repentinamente salía tanta sangre. Y se
levantó era la boa. Este se convirtió en persona le dice a Kachampero:
-
¿Hola qué
estás buscando? Me arañaste.
El
Kachampero le contestó:
-
Yo estoy
buscando Kajebi me ha mandado mi
abuelita encargándome recolectar Kajebi para
abastecer nuestra alimentación.
Él
le dijo:
-
Vamos te voy a
llevar dentro del río, te voy a regalar un anillo, para que llames tus
alimentos y así ya no tendrás hambre.
Entonces
Kachampero no dudó se fue con él. La boa lo cargó en sus hombros se sumergieron
al río. Cuando todavía no llegaron le dijo:
-
Después vendrá
una abuelita trayendo anillos en una cesta, te dirá que escojas un anillo, y
escogerás aquel que parece estar viejo.
El anillo nuevo y brillante cuando lo lleves a salir del río no
funcionará para pedir alimentos.
Entonces
ahora llegaron al río abajo, se encontraron a todos quienes habitan allí,
estaban ahí todos los que habitan en personas los ríos, como Keatsi[3],
bufeo, y sirenas. Los peces son como el
ají de Keatsi, los sábalos, corvinas y
otros son como sus hijos. Los huevitos de las carachamas, carachama mediano, carachama
grande y otros son como sus piojos. Él, Keatsi, vive arrinconado en una especie
de madriguera, agachado tejiendo su peine.
Más
tarde se acercó una abuelita añosa trayendo consigo anillos en una cesta lo
ofreció a Kachampero diciéndole:
-
Escoge un
anillo para que pidas alimentos.
Entonces
él escogió aquel que parecía ser viejo, pero la abuelita le insistía que escoja
aquel anillo que es nuevo y brillante, sin embargo él escogió el anillo viejo.
Luego después agarró y lo enseñó cómo usarlo a Kachampero. Agarro a ordenar
platos y tazas, sopló al anillo pidiendo alimentos. Entonces vinieron muchos
alimentos de diferentes tipos de lo que ella pidió. Entonces se alimentaron
todos los que estaban ahí.
Luego
cuando terminaron de comer, Kachampero y la boa salieron del río. Aquel se
marchó a su casa le dejó a la boa quién le ayudó. Al salir del río Kachampero ya era muy joven. Llegó a su casa, se
encontró con su abuelita muy hambrienta casi muere de hambre, ordenó a todos
los que vivía ahí lavar los platos y tazas para que ponga los alimentos. Así lo
hicieron todo lo que le ordenó. Cuando todo estaba listo todos salieron afuera solo entró Kachampero, entonces
él pidió alimentos. Entonces cuando terminó llamó a todos, se alimentaron todos
casi muriéndose. Cuando terminaron lavaron y se fueron cada uno a sus hogares. Así lo repitió todas las veces
para alimentarse.
Un
día Kachampero amaba más y más a la del rey, y lo llamó ¡shoo[4]!
Que venga la hija del rey. En un instante apareció parada. De ahí se declaró
ante ella y ella lo aceptó para ser su pareja. De ahí se fueron a la casa de su
padre para pedirle su mano. Él aceptó, su mamá también estaba de acuerdo que
sean parejas. Y lo llevó a su casa.
Pasó
cierto tiempo ella, su esposa, para ver si la amaba de verdad le pidió su anillo, él no
quiso dársela, de tanto insistir le entregó. Entonces al día siguiente él se fue a trabajar
en su chacra. Ella se fue al río a lavar las ropas, lavarle a su esposo. Más
tarde escuchó un bote Johnson Jhiin[5] se
aparcó cerca de ella donde estaba lavando. Es un hablante español, él también
tenía un anillo, le convenció para que lo intercambiara el anillo viejo con el
anillo brillante que él llevaba puesta. Ella no le quiso entregarlo, después la
convenció y lo entregó. Inmediatamente el hablante español arrancó su chalupa y
se fue a su casa.
El
hablante español, llegó a su casa la llamó ¡shoo!
Que venga la hija del rey. No tardó en llegar cerca de su casa. Mientras que su,
Kachampero, al escuchar a la chalupa regresó a su casa. Cuando llegó su esposa
no estaba, solo tendió las ropas. Él sabía que la llevó el hablante español.
Ahora pensó cómo recuperarla nuevamente.
Entonces
el rey se enteró que desapareció su hija de ahí que hizo llamar a su yerno Kachampero.
Este se fue donde su suegro para absolverlo de la situación. Llegó a la casa
del rey, lo encontró muy enojado. Rápidamente preguntó por su hija. Él le dijo
que está en su casa. Entonces le dijo que le haga visitar su hija en tres días,
sino él lo hará que lo maten. Entonces Kachampero se fue a su casa, pensó mucho
y estaba muy triste por su esposa. De ahí se fue en donde está su cuñado el
gato.
Llegó
en la casa de su cuñado suplicó para que le acompañara en recuperar su anillo
que le robó el hablante español, para llamar a su esposa, sino le condenará a
morir su suegro. Entonces ahora se fueron los dos no más, nadó en el río acho. Llegaron
en la casa del hablante español convertidos en perro y gato.
Ahora
entonces la hija del rey, lo vieron venir un gato y un perro. No lo sabía que
era su esposo. Más tarde llegó el hablante español, entonces llevó a la hija
del rey a bañarse juntos. Después cuando volvieron encontraron que los animales
domésticos estaban todavía en su casa, se encariñó con estos. Después en media
noche saltó el gato para recuperar el anillo. Encontró al hablante español bien
dormido y roncaba ¡sâa sâa[6]! Muy
despacito le enjabonó los dedos y secó el anillo. Cuando lo recuperó saltó las
paredes se dirigió hasta abajo.
Entonces
ahora se fueron de noche cruzó el río
muy ancho, primero lo sujetó en su boca el gato. Cruzaron el río muy ancho, luego
otra vez al rio arriba nuevamente. Amaneció
cerca de su casa debe cruzar una más para llegar. Ahora el gato le dio al perro
para que lo lleve en su boca el anillo. Entonces este lo llevó en su boca, nadó
tsiririririri[7].
Llegando casi para cruzar completamente, se cansó el perro y lo dejó caer el
anillo. Cuando llegó a cruzar ya no estaba, le avisó al gato que lo perdió el
anillo.
Entonces
corrió el perro convertido en persona, trajo anzuelo. Anzulear al pez quién lo tragó.
Trajo ahora pero le faltaba con que iba Anzulear. Agarro al Kachampero le
castró, anzuleó agarro al pez llamado Kachapa, sacó sus branquias no estaba. Le
volvió hacer otra vez le castró otra parte un poco grito el perro ¡ayaa[8]! duele
jemiriririri[9]. Anzuleó
agarró otro Kachapa sacó sus branquias, vio que estaba ahí el anillo. Entonces
se alegraron, se fueron a su casa.
Y
no duraba mucho, en llegar el día, Kachampero se alisto para visitar a su
suegro porque ya cumplió los tres días. Cuando estaba listo llamó a su esposa,
no tardó en llegar apareció junto a él. Entonces
se fueron a visitar a su suegro, el rey, a hacerlo ver a su hija.
Entonces
él hablante español se dio cuenta de que lo había perdido a su anillo. Se fue a
buscar en su chacra más no lo encontró. Cuando regresó su esposa ya no estaba,
solo dejó ropas tendidas afuera, ella en persona no estaba, él supo que lo
llevo su esposo.
Entonces
el rey detuvo a su hija y a su yerno para que lo ayudara, a cosechar su café
arroz y otras cosa levantar pesados.
Kachampero terminó cumpliendo lo que le encargó, y ahora el rey le dijo
a su esposa para asesinar a su hija junto con su yerno. Ella, la hija del rey
supo que lo iban a asesinar, le avisó su esposo Kachampero. Después cuando
anocheció se fugaron, solo dejó su espuma en una bandeja para que le conteste a
su padre. Ella se escapó con su esposo. Entonces su padre le llamó, entonces su
espuma le contestaba. En media noche no le contestaba y lo hizo caer una piedra
grande le aplastó ¡tyakiki[10]! Su
padre corrió la buscaba pero no estaba solo era una bandeja es lo que aplastó.
Al
día siguiente lo buscaron, se fue en su avión el picaflor, y cuando su hija le
vio venir se convirtió en una flor mientras que Kachampero se convirtió en maíz.
El rey buscó, no la encontró a su hija.
Adán
Salazar Simeón
[1]
Kachampero, en Kakinte, es una persona humilde que se preocupa por su familia.
[2] Kajebi es un tipo de hongos que crece en los troncos
de árboles muertos y podridos, sobre todo, en las chacras recién rozadas.
[3]
Keatsi es un ser mítico para el pueblo Kakinte, es como el padre de todos los
peces.
[4]
¡Shoo! es una interjección en castellano equivale ¡ya!
[5]
Jhiin es un ruido de aviones al despegarse.
[6]
Sâa sâa es una interjección cunado una persona ronquea en su cama.
[7]
Tsiririririri es una interjección la belleza cuando forman las olas del río
cuando el perro se nada o un barco se macha.
[8]
Ayaa interjección de dolor.
[9]
Jemiriririri otro tipo de dolor específicamente cuando dañas al escroto.
[10]
Tyakiki es una interjección cuando se aplasta a alguien, un objeto o un animal.



El Kachampero
[1]
Kachampero, en Kakinte, es una persona humilde que se preocupa por su familia.
[2] Kajebi es un tipo de hongos que crece en los troncos
de árboles muertos y podridos, sobre todo, en las chacras recién rozadas.
[3]
Keatsi es un ser mítico para el pueblo Kakinte, es como el padre de todos los
peces.
[4]
¡Shoo! es una interjección en castellano equivale ¡ya!
[5]
Jhiin es un ruido de aviones al despegarse.
[6]
Sâa sâa es una interjección cunado una persona ronquea en su cama.
[7]
Tsiririririri es una interjección la belleza cuando forman las olas del río
cuando el perro se nada o un barco se macha.
[8]
Ayaa interjección de dolor.
[9]
Jemiriririri otro tipo de dolor específicamente cuando dañas al escroto.
[10]
Tyakiki es una interjección cuando se aplasta a alguien, un objeto o un animal.
0 comentarios:
Publicar un comentario